Czy możliwe jest odejście od szkolnego myślenia o romantyzmie i spojrzenie na polską fantastykę naukową jako na przestrzeń, w której dawne idee romantyczne zostają przepisane na język technologii, symulacji, wynalazków, nowych pierwiastków i sztucznej inteligencji? Okazuje się, że jak najbardziej – w nurcie tak charakterystycznym, jakim jest science fiction, powstają teksty nawiązujące do epoki wprost – jak na przykład Czterdzieści i cztery Krzysztofa Piskorskiego, przy którym już sam tytuł zmusza czytelnika do przypomnienia sobie Mickiewicza – oraz takie jak proza Jacka Dukaja i Stanisława Lema, w której romantyzm pojawia się raczej jako podświadome tło kulturowe, myśl wpisana niemal na stałe w genotyp Polaka. Czy więc może się okazać, że romantyzm wcale nie jest zamkniętym rozdziałem historii literatury, lecz raczej trwałym kodem kulturowym, który umożliwia refleksję nad relacją człowieka i technologii, emocji i poznania, ducha i materii? Spróbujmy spojrzeć na fantastykę naukową (na wybrane jej przykłady) jako na nowoczesną kontynuację ducha epoki XIX wieku, zamiast jej przeciwieństwo. Może okazać się, że będzie ona stanowiła miejsce, w którym ówczesne marzenie o przekraczaniu granic powraca w formie współczesnych pytań o naturę świadomości, sztuczność nowoczesnego świata i możliwości ludzkiej wyobraźni.
Is it possible to distance ourselves from school thinking and romanticism and look at Polish science fiction as a space in which old romantic ideas are rewritten into the language of technology, simulation, inventions, new elements and artificial intelligence? It turns out that this is absolutely true – in a trend as characteristic as science fiction, there are texts that refer directly to the era – such as “Forty and Four” by Krzysztof Piskorski, where the title itself forces the reader to recall Adam Mickiewicz – and such as the prose of Jacek Dukaj and Stanisław Lem, in which Romanticism appears rather as a subconscious cultural background, a thought almost permanently embedded in the Polish genotype. Could it then turn out that Romanticism is not a closed chapter in the history of literature, but rather a lasting cultural code that enables reflection on the relationship between man and technology, emotion and cognition, spirit and matter? Let us try to look at science fiction (and at selected examples of it) as a modern continuation of the spirit of the 19th century, rather than as its opposite. It may turn out to be a place where the dream of crossing borders returns in the form of contemporary questions about the nature of consciousness, the artificiality of the modern world and the possibilities of the human imagination.