Głównym tematem projektów realizowanych przez śląskie uczelnie metodą nauki obywatelskiej w ramach Europejskiego Miasta Nauki Katowice 2024 stała się woda. Działania te miały na celu dokładne poznanie obecnej sytuacji hydrologicznej w mieście, regionie, kraju i na świecie, a także zebranie wiedzy o składzie i działaniu płynów, które każdego dnia przyjmujemy do naszych organizmów. Dziś przypominamy projekty powstałe dzięki połączeniu sił naukowczyń i naukowców lokalnych uczelni oraz osób spoza akademickich murów.
W ramach działań realizowanych metodą citizen science na Śląsku w 2024 wdrożono następujące projekty badawcze:
● „Responsible water recreation (REC)” – inicjatywa prof. Iwony Jelonek z Uniwersytetu Śląskiego zaprosiła mieszkańców aglomeracji, uczniów, członków organizacji pozarządowych (NGO), koła wędkarskie oraz zarządców zbiorników do działań mających na celu ocenę jakości wody i powietrza w obrębie lokalnych kąpielisk, wskazanie zanieczyszczeń plaży, a także stworzenie możliwych atrakcji towarzyszących wypoczynkowi nad wodą.
● „Ocena wpływu ilości spożywanej wody oraz rodzajów napojów na kondycję psychofizyczną – Water4Health” – projekt zaproponowany przez naukowców z Politechniki Śląskiej: prof. dr. hab. inż. Roberta Michnika, dr inż. Katarzynę Nowakowską-Lipiec, mgr. inż. Marka Plesa, mgr inż. Hannę Zadoń i mgr. inż. Piotra Szaflika zakładał współpracę uczestników z różnych grup wiekowych – od pełnoletnich uczniów szkół ponadpodstawowych, przez studentów uczelni i dorosłe osoby pracujące, aż po seniorów. Badania zakładały ocenę wpływu spożytych napojów oraz ich ilości na ogólny stan i samopoczucie uczestników. Prowadzone testy pozwoliły ponadto sprawdzić aktualny poziom świadomości badanych o rekomendacjach WHO dotyczących ilości spożywanych napojów oraz ich wpływu na kondycję psychofizyczną.
● „Identyfikacja, określenie różnorodności biologicznej i jakości wód zbiorników i rzek: makrofity” – działanie prowadzone przez dr hab. Edytę Sierkę, prof. UŚ i Śląskie Centrum Wody miało na celu zachęcenie mieszkańców miasta, m.in. przedstawicieli kół wędkarskich, zarządców zbiorników oraz uczniów, do wsparcia działalności badawczej naukowców. Projekt koncentrował się wokół identyfikacji liczby zbiorników i cieków wodnych, zróżnicowania roślinności przybrzeżnej (makrofitów) oraz określenia parametrów jakości wody na terenie Katowic i miejscowości należących do Metropolii GZM.
● „Obserwacja ptaków w budkach lęgowych jako edukacja ekologiczna z wykorzystaniem algorytmu głębokiego uczenia” – założeniem propozycji dr. Henryka A. Kretka z Politechniki Śląskiej była instalacja budek i domków lęgowych dla ptaków, hoteli dla owadów oraz apartamentów dla trzmieli w celu ich systematycznej obserwacji. W projekcie użyto kamer oraz perowskitowych ogniw słonecznych przy wykorzystaniu algorytmu głębokiego uczenia (deep learning). Dodatkowo w każdej budce zainstalowano moduł do wysyłania transmisji poprzez YouTube, co umożliwiło przyglądanie się zwierzętom z dowolnego miejsca.
O projekcie citizen science
Ogromną wartością stojącą za projektami realizowanymi metodą citizen science jest realne włączanie osób spoza środowisk akademickich do świata nauki. Dzięki takim przedsięwzięciom możliwa jest twórcza wymiana tych dwóch perspektyw, a społeczeństwo i środowiska akademickie mogą efektywnie współpracować w imieniu wspólnych korzyści.
Udział reprezentujących różne grupy obywateli (citizens) umożliwia zbieranie danych na większą niż zazwyczaj skalę, często niedostępną dla niewielkich zespołów badawczych. Uczestnicy wywodzący się z różnych środowisk, miast czy regionów mogą ponadto dostarczyć zróżnicowane dane, co stwarza szansę na uzyskanie bardziej wszechstronnych wyników badań. Co więcej, obecność osób niebędących ekspertami, funkcjonujących na co dzień poza tradycyjnymi strukturami naukowymi, to również świeże spojrzenie na problemy badawcze oraz nadzieja na wypracowanie nowych, kreatywnych rozwiązań.
Więcej informacji o działaniach prowadzonych metodą nauki obywatelskiej znajdziecie w przygotowanej broszurze citizen science Europejskiego Miasta Nauki Katowice 2024.