Jakich informacji dostarczają badania skamieniałych kości?

Obok skamieniałości śladowych, takich jak tropy czy koprolity, skamieniałe kości są jednym z najważniejszych źródeł informacji dotyczących biologii kopalnych kręgowców. To z pozoru ograniczone źródło danych, jakim są niekiedy fragmentarycznie zachowane elementy kostne, jest w istocie pełne informacji o środowisku życia tych prehistorycznych zwierząt, ich fizjologii, a nawet chorobach, na jakie cierpiały.
Szczątki triasowych gadów morskich już od XIX wieku pospolicie znajdywane są w wielu kamieniołomach na Śląsku. Każda znaleziona kość, która trafiała do placówki naukowej, otrzymywała metrykę opatrzoną łacińską nazwą, która mniej lub bardziej dokładnie ilustrowała taksonomiczną przynależność danego okazu. Co jednak wiadomo o tym zwierzętach? Gromadzone przez lata szczątki dopiero teraz, dzięki nowemu spojrzeniu oraz zastosowaniu nowatorskich metod badawczych, zaczęły ujawniać swoje tajemnice...
Jeśli bowiem zajrzymy w głąb takiej kości, ujrzymy pozostałości fascynującego i zorganizowanego mechanizmu, który za życia zwierzęcia umożliwiał jego funkcjonowanie. Na ten mechanizm składały się tysiące komunikujących się ze sobą komórek kostnych oraz liczne naczynia krwionośne zasilające rosnącą kość. Te skamieniałe tkanki miękkie zachowały się przestrzennie dzięki szybkiej mineralizacji tlenkami żelaza i dzisiaj możemy podziwiać je dzięki mikroskopom skaningowym. To, że widzimy ich kształty, to jedno, ale zidentyfikowane na poziomie molekularnym fragmenty białek, które za życia organizmu pełniły funkcję budulcową, jeszcze dosadniej ilustrują, że mamy do czynienia z prawdziwymi zwierzętami, które zakończyły swój żywot w morzu sprzed 245 milionów lat!
Niektóre z tych tkanek miękkich mają tak nietypowy kształt, że tylko możemy się domyślać ich pierwotnej funkcji. Koncentryczne, zbudowane z kolagenu pierścienie tworzące naczynia krwionośne w kości notozaura wydają się pełnić rolę wzmocnienia ściany naczynia przed rozerwaniem. Po co jednak tym nurkującym gadom takie wzmocnienie ściany? Czy przypadkiem jest, że to właśnie w kościach notozaurów zaobserwowano najmniejszy odsetek zmian zwyrodnieniowych stawów związanych z chorobą dekompresyjną? A jakie ślady innych schorzeń możemy jeszcze zaobserwować na kopalnych kościach? Okazuje się, że infekcje bakteryjne, reumatyzm oraz jedne z najgroźniejszych chorób mają swój początek już w morzach triasowych...